Co to jest karny – kiedy występuje i dlaczego?

Rzut karny to jeden z najbardziej emocjonujących momentów w piłce nożnej. Każda „jedenastka” podyktowana w czasie meczu może zmienić jego oblicze i wpłynąć na to, jakie padnie rozstrzygnięcie. A czym jest rzut karny? Jakie są jego dokładne zasady? Kiedy występuje i dlaczego?

Co to jest rzut karny?

Rzut karny ma miejsce w sytuacji, kiedy z powodu faulu/przewinienia gracza drużyny broniącej gra jest przerwana, a piłka ustawiona zostaje na punkcie oddalonym 11 metrów od bramki. W momencie wykonywania rzutu karnego wszyscy zawodnicy, prócz strzelca i bramkarza, muszą znaleźć się poza „szesnastką”. Nie mogą w nią wbiec aż do momentu kopnięcia piłki. Golkiper z kolei, co najmniej jedną nogą musi mieć kontakt z linią bramkową lub stać za nią (tj. w bramce). Jeśli któryś z warunków nie zostanie spełniony, sędzia ma prawo nakazać powtórzenie rzutu karnego.

Kiedy dyktowany jest rzut karny?

Rzut karny dyktowany jest w sytuacji, w której zawodnik drużyny broniącej dopuści się przewinienia w obrębie własnego pola karnego. Może to być bezpośrednie zaatakowanie przeciwnika, np. wślizgiem czy szarpnięciem, a mogą to być również nieprzepisowe zagrania ręką.

Co ważne, po przewinieniu musi zostać podyktowany rzut wolny bezpośredni. Tylko w takiej sytuacji będzie miał miejsce rzut karny. Rzadko, ale jednak, w polu karnym zamiast rzutu karnego następuje rzut wolny pośredni. Są to sytuacje sporadyczne i dotyczą dwóch przypadków. Pierwszy, jeśli bramkarz utrzymuje piłkę w rękach dłużej niż 6 sekund, ale bez żadnej przerwy, np. na kozłowanie. Drugi, częściej spotykany, jeśli bramkarz złapie piłkę podaną mu stopą z premedytacją przez jednego z kolegów.

Seria rzutów karnych

Wiele meczów w piłce nożnej jest rozstrzyganych po konkursie rzutów karnych. Może do niego dojść tylko w przypadku meczów pucharowych, tj. takich, w których ktoś musi odpaść. Z tego powodu zakończone rzutami karnymi nie mogą być spotkania ligowe lub grupowe. W większości przypadków do serii rzutów karnych dochodzi po dogrywkach, kiedy żadna strona nie zdobędzie odpowiedniej przewagi bramkowej. Czasem zdarzają się też jednak rozgrywki, w których od razu po 90 minutach dochodzi do rzutów karnych.

Kiedy na boisku nie doszło do wyłonienia zwycięzcy, sędzia kończy mecz i decyduje o rozpoczęciu konkursu. Na początek kapitanowie obu drużyn rozstrzygają, na którą bramkę będą oddawane uderzenia i kto strzeli jako pierwszy. Obie jedenastki ustawiają się na środku boiska, a wyznaczeni strzelcy naprzemiennie podchodzą do punktu rzutu karnego i oddają strzał bezpośrednio na bramkę. Następnie wracają do zespołu, mijając po drodze zmierzającego w stronę pola karnego zawodnika drużyny przeciwnej.

Serię rzutów karnych z reguły rozstrzyga się w maksymalnie 5 uderzeń. Jeśli więc – przykładowo – po oddaniu trzech strzałów wynik konkursu brzmi 3:0, uznaje się go za zakończony. Bramkarz przegrywającej drużyny obroną dwóch rzutów karnych, które pozostały do wykonania, i tak nie zmieniłby już rezultatu. Jeśli natomiast po oddaniu pięciu strzałów żadna strona nie osiągnęła przewagi bramkowej, wykonuje się kolejne „jedenastki”, aż w końcu w danej rundzie rzutów karnych ktoś w danej parze strzelców się pomyli. Należy dodać, że rzutu karnego nie może wykonać zawodnik rezerwowy. Jeśli więc cała jedenastka odda strzał, serię następnych rzutów karnych rozpoczyna się od nowa.

Z ilu metrów wykonywany jest rzut karny w piłce nożnej?

Rzut karny jest wykonywany z 11 metrów, a piłka musi być ustawiona na tzw. punkcie karnym, czyli białym punkcie widocznym wewnątrz „szesnastki”. Zawodnicy inni niż strzelec lub bramkarz muszą znajdować się poza polem karnym, ale w odległości co najmniej 9,15 metra (czyli 10 jardów) od punktu karnego. Stąd na skraju pola karnego namalowany jest charakterystyczny łuk, w którym piłkarze nie mogą być. Oprócz tego zawodnicy muszą znajdować się na polu gry i za punktem karnym – np. nie mogą czekać tuż za linią końcową, aby z bliska dobić piłkę do siatki.

Kto wykonuje rzut karny?

Zawodnikiem wykonującym rzut karny jest z reguły piłkarz najlepiej panujący nad nerwami. Często jest to gwiazda drużyny, jeden z najskuteczniejszych strzelców lub piłkarz doświadczony. Rzadko kiedy „jedenastkę” wykonują nieopierzeni młokosi. Po pierwsze, starsi sami wolą skorzystać z możliwości, aby zdobyć bramkę w łatwy sposób. Po drugie, historia rzutów karnych mnóstwo razy widziała młodych piłkarzy, którzy marnowali ważne uderzenia.

„Jedenastkę” musi oczywiście wykonać gracz znajdujący się na boisku. Nie może to być zawodnik rezerwowy, chyba że zostanie wprowadzony przez trenera tuż przed wykonaniem rzutu karnego.

Czy bramkarz może wykonać rzut karny?

Nie ma żadnych przeciwwskazań, aby strzelcem był golkiper. Brazylijczyk Rodrigo Ceni w karierze strzelił aż 131 gole, skutecznie egzekwując zarówno rzuty wolne, jak i rzuty karne. W Europie znany był Niemiec Hans-Jorg Butt, który na koncie miał 32 gole. Kiedyś tak powoli wracał do swojej bramki po skutecznym wyegzekwowaniu „jedenastki”, że przeciwnicy zdążyli wznowić grę i… przelobować truchtającego Butta.

Dobijanie rzutu karnego

Złe wykonanie karnego wcale nie musi oznaczać braku gola. Jeśli strzelec uderzy w słupek czy poprzeczkę albo bramkarz zaliczy obronę, zawsze możliwa jest dobitka. W takiej sytuacji liczy się to, kto pierwszy dobiegnie do odbitej futbolówki. Może to być strzelec lub ktoś z jego drużyny, jeśli znajdzie się w „szesnastce” już po poddaniu uderzenia. Nadbiegający partner musi być jednak czujny, bo jeśli znajdzie się tam za szybko, sędzia może nakazać powtórzenie rzutu karnego, a nawet pokazać kartkę! Dobitki nie są możliwe w pomeczowej serii rzutów karnych, a jedynie w trakcie spotkania.

Kiedy kończy się rzut karny?

Najprościej można stwierdzić, że rzut karny kończy się w momencie, kiedy padnie bramka. Jeśli jednak strzał bezpośredni zawodnika nie wpadnie do siatki, to istnieją cztery możliwości:

1. Jeśli piłka pozostanie w polu, gra jest normalnie kontynuowana
2. Jeśli bramkarz zanotuje obronę rzutu karnego, ale wybije piłkę za linię końcową, drużyna atakująca otrzyma rzut rożny. Analogicznie futbolówka może też wyjść na aut
3. Jeśli strzelec nie trafi w bramkę i wykopie piłkę za linię końcową, drużyna broniąca się rozpocznie grę od autu bramkowego
4. Jeśli dojdzie do zachowania niezgodnego z przepisami, sędzia może przerwać grę

Oczywiście powyższe możliwości nie mają zastosowania przy rozegraniu serii rzutów karnych. Tam po oddaniu strzału nie ma opcji kontynuowania gry ani dyktowania stałych fragmentów.

---

Czytaj także:

• Mecze Polski 2023, czyli liczą się tylko eliminacje EURO 2024!
• Co to spalony w piłce nożnej? Jak wygląda i kiedy występuje?
• Rzut rożny w piłce nożnej. Co powinieneś wiedzieć o kornerze?
• Jak obstawiać mecze? Wszystko o typowaniu w zakładach bukmacherskich
• Sprawdź typy na piłkę nożną!

---

Techniki strzelania rzutów karnych

O sposobach wykonywania rzutów karnych wiadomo dziś właściwie wszystko. Strzelcy są analizowani na wszelkie możliwe sposoby, a dużą rolę w zawodzie bramkarza odgrywa rachunek prawdopodobieństwa. Piłkarze wybierają różne sposoby uderzenia. Niektórzy decydują się na posłanie piłki możliwie blisko słupka, co uznaje się za najskuteczniejszą metodę wykonania rzutu karnego. Jedni strzelają po ziemi, inni zawodnicy decydują się na uderzenie w górną część bramki. Część piłkarzy woli kopnąć jak najmocniej się da, pozostali wolą delikatniejsze uderzenia.

Panenka – widowiskowy sposób wykonywania rzutu karnego

Jednym z najciekawszych sposobów na wykonanie rzutu karnego jest uderzenie tzw. panenką. To metoda, która swoją nazwę zawdzięcza Antoninowi Panence, czeskiemu piłkarzowi, który w wyjątkowym stylu przypieczętował zwycięstwo Czechosłowacji na Euro 1976 po serii rzutów karnych z RFN.

Panenka wykonywał rzut karny, który był piątym, ostatnim w serii. Wiadome było, że jego trafienie może dać zespołowi historyczny sukces. Nikt jednak nie spodziewał się, że pomocnik zdecyduje się na delikatne podcięcie piłki, która ledwo doleciała do linii bramkowej. Niemiecki golkiper rzucił się do boku i został kompletnie zmylony, a Panenka został bohaterem swojej drużyny, na zawsze zapisując swoje nazwisko w annałach futbolu.

Czy rzut karny można wykonać piętą?

Nie ma przeciw temu żadnych przeciwwskazań. Zawodnik strzelający musi jednak kopnąć piłkę do przodu.

Dudek dance, czyli technika obrony rzutów

Technika tyczy się także bramkarskich obron, a powyższe sformułowanie powstało w 2005 roku. Wówczas Liverpool w pamiętnym finale Ligi Mistrzów przeciwko Milanowi przegrywał już 0:3, ale cudem doprowadził do stanu 3:3. Dogrywka nie przyniosła rozstrzygnięcia i o wyniku meczu musiały decydować rzuty karne.

W tamtej edycji Ligi Mistrzów jednym z najlepszych golkiperów był pochodzący z Rybnika reprezentant Polski, który rozpraszał włoskich zawodników słynnym Dudek dance. Bramkarz wykonywał na linii szalone ruchy przypominające taniec, w efekcie czego rywale pudłowali kolejne rzuty karne. Dudek został bohaterem swojej drużyny, a Liverpool zwyciężył w finale Ligi Mistrzów.

Powtórzenie rzutu karnego

W niektórych sytuacjach sędziowie decydują się na powtórzenie rzutu karnego. Dochodzi do niego wówczas, kiedy zostaną złamane przepisy i procedury. Najczęściej ma to miejsce wtedy, gdy jakiś piłkarz (lub piłkarze) drużyny atakującej zbyt szybko znajdzie się w polu karnym. „Jedenastka” jest powtórzona tylko w sytuacji, jeśli ich kolega zdobędzie bramkę, bo jeśli się pomyli – sędzia dyktuje rzut wolny pośredni dla ekipy broniącej. Jeśli natomiast w polu karnym przedwcześnie pojawią się piłkarze drużyny broniącej, arbiter nakazuje powtórkę w sytuacji, gdy gol nie padnie. Jeśli padnie – jest zaliczony.

Powtórzenie rzutu karnego ma więc miejsce wtedy, kiedy któraś ze stron przez złamanie przepisów teoretycznie zyskuje korzyść. Oczywiście powtórka ma miejsce też wtedy, gdy gracze obydwu drużyn za szybko znajdą się w polu karnym. Także jeśli golkiper popełni przewinienie, np. podczas strzału wyjdzie przed linię bramkową i obroni uderzenie, rzut karny powinien zostać powtórzony.

Wkroczenie zawodnika w pole karne

Przed oddaniem strzału w polu karnym nie może znajdować się nikt poza strzelcem i bramkarzem. W niektórych sytuacjach nie skutkuje to żadnymi sankcjami, ale czasem może dojść do powtórzenia rzutu karnego, podyktowania rzutu wolnego pośredniego dla drużyny broniącej lub napomnienia któregoś z zawodników.

Statystyki rzutów karnych

Informacje dotyczące rzutów karnych można znaleźć w różnych miejscach. Istnieje wiele portali statystycznych, które gromadzą te dane. W sieci napisano także wiele artykułów o historii „jedenastek”. Warto też zajrzeć na oficjalne strony internetowe poszczególnych lig. Jeśli zaś chodzi o rzuty karne w kontekście indywidualnym – wykonane, strzelone, obronione itp. – taką bazę prowadzi portal Transfermarkt.

Co ciekawe, wiele firm bukmacherskich umożliwia w swoich zakładach typowanie rzutów karnych. W STS można na przykład obstawić, czy w spotkaniu będzie „jedenastka”, albo czy spotkanie pucharowe rozstrzygnie się po serii rzutów karnych. Istnieje też możliwość obstawiania zakładów dotyczących rzutów rożnych, np. ich liczby w meczu. Statystyki dotyczące kornerów można znaleźć np. na stronie footystats.org